My Butterfly

ΕΡΩΤΗΣΗ 2

Στο βιβλίο του Δημήτρη Στεφανάκη «Πώς η λογοτεχνία σου αλλάζει την ζωή», αναφέρει σε ένα κεφάλαιο του ότι η γυναίκα παίρνει την εκδίκησή της μέσα από την λογοτεχνία.

Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία είναι από τους πιο προσοδοφόρους τρόπους για μια γυναίκα συγγραφέα να μιλήσει έμμεσα για το φύλο της και να προβάλει τις αξίες του, προβληματίζοντας το αναγνωστικό κοινό, ώστε να αλλάξει τις αντιλήψεις του για αυτό;

​

Δεν θα έλεγα έμμεσα. Όσο αφορά εμένα, είναι ένας άμεσος τρόπος!

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 3

Ποια είδη λογοτεχνίας, όσον αφορά την θεματολογία τους, σας αρέσουν περισσότερο και γιατί;

​

Όλα τα είδη λογοτεχνίας σχεδόν μ’ ενδιαφέρουν, αρκεί να διαθέτουν μια  δυνατή ποιότητα λόγου και σκέψης, φαντασία επίσης και θεματολογία.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 4

Υπάρχουν μυθιστορήματα που βασίζονται σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν ριζικά την ζωή των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής.

Τι πιστεύετε ότι είναι πιο σημαντικό να αναφέρεται σε αυτά; Τα ιστορικά στοιχεία, οι κοινωνικές και πολιτισμικές προεκτάσεις των γεγονότων ή ο τρόπος που αυτά επηρέασαν την διαμόρφωση των ανθρωπίνων σχέσεων μέσα σε ένα πλαίσιο ιστορικής αλλαγής, εστιάζοντας στην ψυχολογία των χαρακτήρων του μυθιστορήματος και την εξέλιξή τους ως άνθρωποι;

​

Νομίζω πως όλα έχουν τη σημασία τους. Με ιστορικά και μόνο στοιχεία, τα μυθιστορήματα θα έμοιαζαν με δοκίμια. Προσωπικά εστιάζομαι περισσότερο στην ψυχολογία των χαρακτήρων, που πάντα ντύνω με την κοινωνικό-πολιτική δυναμική της εκάστοτε εποχής  διότι επηρεάζει και διαμορφώνει σαφώς τους ανθρώπους. Χτίζω τους ήρωές μου βάση της εποχής όπου ζουν, αλλά το κύριο μέλημά μου είναι πάντα: γιατί πράττουν έτσι και όχι με διαφορετικό τρόπο. Τα γιατί με στοιχειώνουν!

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 5

Ακούμε πολύ συχνά ότι το μεγαλύτερο μέρος του αναγνωστικού κοινού είναι γυναίκες και τα μυθιστορήματα που εστιάζουν κυρίως στον προσωπικό βίο, (οικογένεια, έρωτας, φιλία και γενικά στις ανθρώπινές σχέσεις, την ωρίμανση, την αυτοπραγμάτωση κι άλλα που αφορούν την ιδιωτική σφαίρα και τον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων) είναι η θεματολογία που αγγίζει περισσότερο τις γυναίκες αναγνώστριες. Πιστεύετε ότι αυτή αντίληψη είναι σωστή;

Αν ναι, πιστεύετε ότι αυτή η προτίμηση στην θεματολογία του προσωπικού κι όχι εκείνη του δημόσιου βίου είναι εγγενής ή επίκτητη; (Αν είναι δηλαδή χαρακτηριστικό του βιολογικού ή του κοινωνικού φύλου)

Αν όχι, που πιστεύετε ότι οφείλετε αυτή η αντίληψη;

​

Ίσως και τα δύο. Πιστεύω πως ο τρόπος που μεγαλώνει και αντιμετωπίζεται η γυναίκα την κάνει να νιώθει για αρκετά χρόνια μπερδεμένη. Μέσα σ’ ένα ανδροκρατούμενο, ασφυχτικό πλαίσιο πολλών “πρέπει”, προσπαθεί να βρει τον αληθινό εαυτό της και ενδεχομένως να ψάχνει να φωτιστεί μέσα από τη λογοτεχνία για νέες ιδέες.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 6

Το μυθιστόρημα της Έμιλυ Μπροντέ, «Ανεμοδαρμένα ύψη» είχε διαφορετική τύχη στην λογοτεχνική κριτική, όταν παρουσιάστηκε με αντρικό όνομα συγγραφέα (ευνοϊκή) και πολύ διαφορετική (δυσμενής) όταν αποκαλύφθηκε, από την αδερφή της Σαρλότ, η πραγματική ταυτότητα της συγγραφέως. Φανταστείτε τα μυθιστορήματά σας υπογεγραμμένα με ένα αντρικό όνομα. Πιστεύετε ότι θα είχαν διαφορετική τύχη κι αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό;

​

Ναι, το πιστεύω. Κυρίως σε σχέση με το ανδρικό κοινό.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 7

Ο Ρολάν Μπάρτ  (Γάλλος θεωρητικός και κριτικός της λογοτεχνίας, φιλόσοφος, γλωσσολόγος και σημειολόγος), σε ένα δοκίμιό του «Μυθιστορήματα και παιδιά», αναφέρει ότι κάποτε το περιοδικό Elle είχε ένα άρθρο που αναφερόταν στις γυναίκες συγγραφείς κάνοντας μια λίστα με τα ονόματά τους, πόσα παιδιά είχαν και πόσα μυθιστορήματα είχε γράψει η καθεμία.  Η ιδιάζουσα αυτή συσχέτιση οικογενειακής ζωής και συγγραφικής δραστηριότητας, πιστεύει, ότι γίνεται μονάχα για τις γυναίκες και έμμεσα περνάει ένα μήνυμα. Συγκεκριμένα αναφέρει ως συμπέρασμα:

«Γυναίκες: μπορείτε να αγαπήσετε, να εργαστείτε, να γράψετε, να γίνετε γυναίκες επιχειρηματίες ή γυναίκες των γραμμάτων, αλλά να θυμόσαστε πάντα πως υπάρχει κι ένας άντρας, και πως δεν είσαστε καμωμένες σαν κι αυτόν. Είσαστε ελεύθερες, υπό τον όρο να εξαρτιόσαστε από τον άντρα˙ η ελευθερία σας είναι μια πολυτέλεια, και δεν είναι εφικτή παρά μονάχα αν αναγνωρίσετε τις υποχρεώσεις της δικής σας φύσης. Μπορείτε να γράφετε αν θέλετε – όλες οι γυναίκες θα είμαστε υπερήφανες για σας˙ μην ξεχνάτε όμως πως πρέπει να κάνετε παιδιά – αυτή είναι η μοίρα σας.»

Αυτήν την αντιμετώπιση των γυναικών, θα την βρίσκαμε κυρίως σε παλαιότερες εποχές, όπου πρωταρχική υποχρέωση της γυναίκας ήταν να κάνει οικογένεια κι όχι να ασχολείται με την λογοτεχνία. Θυμάστε κάποια στιγμή στην συγγραφική σας πορεία, που νιώσατε ότι είσαστε σε δυσμενή θέση επειδή σας αντιμετώπισαν διαφορετικά, εξαιτίας μιας τέτοιας πεποίθησης;

​

Είχα τέτοιες εμπειρίες, αλλά ποτέ δεν έδωσα σημασία στις σεξιστικές αντιλήψεις. Τις θεωρώ ανούσιες.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 8

«Μερικές φορές σε διάφορες θεωρητικές συζητήσεις, έχω ενοχληθεί ακούγοντας τους άντρες να μου λένε ‘‘Αυτό το πιστεύετε επειδή είστε γυναίκα’’, ήξερα όμως ότι ο μόνος τρόπος για να αμυνθώ ήταν να απαντήσω ‘‘Το πιστεύω επειδή είναι αλήθεια’’, βάζοντας έτσι στην άκρη την υποκειμενικότητά μου. Ήταν αδιανόητο να ανταπαντήσω ‘‘Και εσείς πιστεύετε το αντίθετο επειδή είστε άντρας’’, γιατί εννοείται ότι να είσαι άντρας δεν αποτελεί μοναδικότητα. Ο άντρας, όντας τέτοιος, βρίσκεται εν δικαίω, αυτή που βρίσκεται εν αδίκω είναι η γυναίκα.», αναφέρει η Σιμόν ντε Μποβουάρ στην εισαγωγή του βιβλίου της «Το Δεύτερο φύλο», μιλώντας για τον τρόπο που οι άντρες συνομιλητές της, ενδεχομένως και ακαδημαϊκοί, την αντιμετώπιζαν με επιχείρημα την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των επιχειρημάτων της, λόγω φύλου, όπως εκείνοι την αντιλαμβάνονταν.

Στο δικό σας χώρο, πιστεύετε ότι μια γυναίκα πρέπει να «αγωνιστεί» περισσότερο από έναν άνδρα για να αποδείξει την αξία της ως συγγραφέας;

​

Όχι. Νομίζω πως η αξία αργά ή γρήγορα πάντα αναγνωρίζεται.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 9

Σε ένα μυθιστόρημα που διαβάζετε σας ενδιαφέρουν περισσότερο τα γεγονότα (πως έγιναν, όσα έγιναν) ή τα κίνητρα των ηρώων (γιατί έκαναν, όσα έκαναν);

​

Τα μυθιστορήματα που αναφέρονται μονάχα σε γεγονότα και τα όσα έγιναν, προσωπικά με κουράζουν.  

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 10

Μια μυθιστορηματική ηρωίδα η οποία έχει επιλέξει συνειδητά να μην παντρευτεί και να μην αποκτήσει παιδιά είναι εξίσου ενδιαφέρουσα με μια που παρουσιάζεται ως μητέρα και σύζυγος;

​

Φυσικά! Η κάθε γυναίκα έχει το δικαίωμα να επιλέξει τη ζωή και τους ρόλους της. Η ελεύθερη ηρωίδα έχει πολλά να πει.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 11

Η αναπαράσταση των γυναικών στην λογοτεχνία θεωρείται μια μορφή «κοινωνικοποίησης», αφού έμμεσα παρουσιάζεται η αποδεκτή εκδοχή του «θηλυκού», των προσδοκώμενων κι αποδεκτών, επίσης, στόχων και φιλοδοξιών των γυναικών στην κοινωνία. Κρίνοντας από τον εαυτό σας ως αναγνώστρια, πιστεύετε ότι είναι δυνατόν τα μυθιστορήματα να επηρεάσουν και να διαμορφώσουν άποψη για το σωστό και το λάθος; Έχουμε την απαραίτητη ωριμότητα ως αναγνώστριες να διαβάσουμε περισσότερο με κριτική κι όχι με μιμητική διάθεση, όσα έχει να μας πει το κείμενο;

​

Είναι θέμα επιπέδου, παιδείας και χαρακτήρα αν θα προβληματιστεί ο αναγνώστης ή όχι. Αυτό που διαπιστώνω μιλώντας με τους αναγνώστες μου είναι ότι θέτουν τις σωστές ερωτήσεις στον εαυτό τους μετά από την ανάγνωση των βιβλίων μου. Βλέπω επίσης ότι τους βοηθώ έμμεσα να βρουν τις απαντήσεις τους και να αντιμετωπίσουν τη ζωή τους. 

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 12

Από ένα σύγγραμμα,  «Σπουδές φύλου και λογοτεχνία», της Ε. Σηφάκη, στην διεύθυνση (https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/5723/1/κεφάλαιο_2.pdf), βρίσκουμε τα δυο παρακάτω παραθέματα:

 «Η μητέρα της Γουλφ πάντα προσπαθούσε να εκπληρώσει το βικτωριανό ιδανικό της γυναίκας-συζύγου και μητέρας, που η Γουλφ αργότερα περιέγραψε ως τον «Άγγελο στο σπίτι». Η χειραφέτηση των γυναικών απαιτεί την ανεξαρτησία από τα «πρέπει» στα οποία ήταν εγκλωβισμένες οι γυναίκες, όπως η μητέρα της. Τα «πρέπει» αυτά είναι η αυτοθυσία και ο παραγκωνισμός των δικών τους αναγκών προς χάριν της προσφοράς στην οικογένεια. Η Γουλφ διακηρύσσει ότι, χωρίς κάποιον εγωισμό, την απαίτηση, δηλαδή, για δικό τους χώρο και χρόνο, οι γυναίκες είναι αδύνατον να γίνουν συγγραφείς. Η γυναίκα που θέλει να γράψει οφείλει, κατ’ αρχάς , να «σκοτώσει τον Άγγελο μέσα της», πράγμα που δεν είναι απλό, καθώς τα καθήκοντα του Αγγέλου βρίσκονται εγκαθιδρυμένα βαθιά στη συνείδησή της.» 

«Σιμόν ντε Μπωβουάρ: [...] Από τη στιγμή που εμπλέκεις τον εαυτό σου ολοκληρωτικά στο γράψιμο ενός μυθιστορήματος, για παράδειγμα, ή ενός δοκιμίου, τότε εμπλέκεσαι ως γυναίκα, όπως δεν μπορείς να αρνηθείς την εθνικότητά σου – είσαι Γαλλίδα, είσαι άνδρας, είσαι γυναίκα: όλο αυτό περνάει στη γραφή. Αν γράφεις κάτι με το οποίο εμπλέκεσαι πραγματικά, δεν χρειάζεται να το σκέφτεσαι. Η ίδια η κατάσταση απαιτεί την ολοκληρωτική σου δέσμευση ως άτομο, όπως ακριβώς και στις πολιτικές σου δεσμεύσεις.»

Ποια είναι η δική σας άποψη για αυτό;

​

Προσωπικά πάλεψα με νύχια και με δόντια για να έχω το δικό μου χώρο και  χρόνο ώστε να συγγράψω. Μητέρα 4 παιδιών, δεν ήταν καθόλου εύκολο να βρεθούν. Έγιναν πολλές μάχες μέσα μου, όχι για να σκοτώσω τον “Άγγελο”, αλλά για να τα συνδυάσω όλα. Και την γυναικεία μου φύση και την συγγραφική μου πλήρη δέσμευση. Αυτό που ξέρω είναι ότι θυσίασα πάρα πολλές χαρές και ξεκούραση για να δοθώ ολοκληρωτικά στο έργο μου.

​

Άλλες ερωτήσεις σχετικές με τις μυθιστορηματικές ηρωίδες και τα μυθιστορήματα.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 13

«[…] ο κυριότερος λόγος που προστρέχει κανείς στη λογοτεχνία (κυριότερος και από την καθαυτό αισθητική ευχαρίστηση) είναι, ως συγγραφέας, για να εκφράσει —ή ακόμα και για να καταλάβει ο ίδιος καλύτερα, ή να διδάξει— τον τρόπο με τον οποίο βιώνει και αντιλαμβάνεται τη ζωή, και, ως αναγνώστης, για να αποκτήσει μια πληρέστερη αντίληψη ακριβώς για τη ζωή ως βίωμα», σύμφωνα με την Α.Νάτσινα, στο δοκίμιο «Λογοτεχνικοί χαρακτήρες, ιδεολογία και στερεότυπα»

Η συγγραφή της ιστορίας των δικών μας ανθρώπων, βοηθάει στην αυτογνωσία μας; Η προσπάθεια, δηλαδή, να φέρουμε ξανά στον νου μας όσα γνωρίζουμε για τους προγόνους μας, να βιώσουμε ξανά καταστάσεις, να αναλύσουμε όλα τα δεδομένα με ωριμότερη κρίση, ώστε να τους κατανοήσουμε σε βάθος και να καταγράψουμε την ιστορία τους, βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα ποιοι είμαστε και γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε εμείς σήμερα;

​

Σαφώς. Η συγγραφή αυτών των δυο μυθιστορημάτων φώτισε πολλές πλευρές του εαυτού μου. Ανακάλυψα  επαναλαμβανόμενους μηχανισμούς της οικογένειας που με καθόρισαν σαν άτομο. Είχα κατανοήσει εγκεφαλικά από πού προερχόταν όλη αυτή η οδύνη που κουβαλούσα μέσα μου. Βιώνοντας μέσα από τη γραφή τη ζωή της μητέρας μου (κυρίως) άγγιξα την απαγόρευση ζωής που πλανιόταν πάνω από τρεις γενιές και την ξόρκισα. Η συγχώρεση που αυτόματα ήρθε με τη συγγραφή με απελευθέρωσε από το θάνατο.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 14

Συμβαίνει το ίδιο και με την μυθοπλασία έμμεσα;

​

Χάρη στη μυθοπλασία, τα τελευταία χρόνια ανακαλύπτω την ψυχή μου και αυτό είναι ακόμη πιο μαγικό! Πιστεύω όμως πως εάν δεν είχαν προηγηθεί τα άλλα πιο βιωματικά μυθιστορήματα, δεν θα είχα φτάσει στην αρμονία της ψυχής. Πριν το καταφέρω, αναμασούσα στην ουσία τα ίδια και τα ίδια. Τώρα, με την απόσταση του χρόνου το διαπιστώνω. Ψαχνόμουν. Και με βρήκα στην “Ελένη και το τέρας”  που ήταν το πιο δύσκολο και επώδυνο βιβλίο που έγραψα ποτέ.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 15

Με ποια από τις δύο σας πρωταγωνίστριες νιώθετε ότι έχετε περισσότερα κοινά; Είσαστε περισσότερο Καλλιόπη ή Ελένη;

​

Με έχουν επηρεάσει πάρα πολύ και οι δυο σε διαφορετικούς τομείς. Προσπάθησα να συγκρατήσω τα καλύτερα κομμάτια της κάθε μίας.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 16

Πιστεύετε ότι τις στιγμές που η Καλλιόπη παίρνει το «τιμόνι της οικογένειας» όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, φανερώνει στοιχεία γυναικείας χειραφέτησης ή περεταίρω υποδούλωσης της με την απόκτηση περισσοτέρων ευθυνών;

​

Η χειραφέτηση γενικά απαιτεί περισσότερες ευθύνες και δουλειά. Άλλο να σου το επιβάλλουν και άλλο να το επιλέγεις εσύ!

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 17

Η ζωή της Ελένης παρουσιάζεται ως μια πορεία προς την γυναικεία χειραφέτηση. Πιστεύετε ότι κατάφερε τελικά να το ολοκληρώσει αυτό;

​

Η Ελένη, ως αριστερή που ήταν, πάλεψε όντως πολύ και με πράξεις για την γυναικεία χειραφέτησή της. Βρισκόταν πάντα στην πρώτη γραμμή στους γυναικείους αγώνες, αλλά και στους κοινωνικούς αγώνες κατά του ρατσισμού, κτλ. Δυστυχώς όμως δεν κατάφερε να καταρρίψει τις εσωτερικές φυλακές της. Εννοώ ότι δεν βρήκε ποτέ τη γαλήνη, ούτε την ευτυχία.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 18

Η Ελένη ήταν μικρό παιδί όταν πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο της Σιμόν ντε Μποβουάρ, «Το Δεύτερο φύλο» που ακόμη και σήμερα, πολλά χρόνια αργότερα είναι το νούμερο ένα βιβλίο αναφοράς σε ότι αφορά την γυναίκα και την διαφοροποίηση του βιολογικού από το κοινωνικό φύλο. Πώς διαμορφώθηκε το κλίμα εκείνη την εποχή; Επηρέασε τον τρόπο που σκέφτονταν και διεκδικούσαν οι γυναίκες την αναγνώρισή τους ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας; 

​

Το βιβλίο της Σιμόν Ντε Μποβουάρ ήταν πολύ τολμηρό για την εποχή της και σίγουρα επηρέασε την κοινωνία. Άλλωστε κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι γυναίκες κατάλαβαν την αξία τους. Τότε άρχισε ο αγώνας για την ισότητά τους και τα δικαίωματά τους. Η Σιμόν ήταν η φωνή τους! Πλανιόταν ένα επαναστατικό πνεύμα στην όλη Γαλλία με ηχηρές διαμαρτυρίες, προκηρύξεις, πορείες οι οποίες έδωσαν θάρρος στις υπόλοιπες πιο συντηρητικές γυναίκες.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 19

Στην «Αγριλιά», η  Καλλιόπη σε έναν απολογισμό ζωής στην συζήτησή της με τον Μανωλιό, παίρνει πάνω της την ευθύνη για τις διαφορές που την χώριζαν από τον Νικολή. Η κόρη της Ελένη, σε μια προσπάθεια να τα βρει με την μητέρα της της ζητάει συγχώρεση για τον τρόπο που της είχε φερθεί στο παρελθόν παίρνοντας επάνω της την ευθύνη για τα προβλήματα της σχέσης μητέρας-κόρης. Κανένας άλλος ήρωας δεν φαίνεται να αναλαμβάνει ανάλογα την ευθύνη των πράξεών του, αλλά μάλλον να την υποστηρίζει.  Ο Νικολής, για παράδειγμα, εξ αρχής προειδοποιεί την Καλλιόπη για όσα θα περάσει εξαιτίας του φύλου της, ενώ μέσα του γνωρίζει ότι κάποια από αυτά εκείνος θα τα προκαλέσει.

Πιστεύετε ότι η αυστηρή αυτοκριτική κι η ανάληψη της ευθύνης για τα προβλήματα των ανθρώπινων σχέσεων είναι κυρίως κάτι που χαρακτηρίζει τις γυναίκες; Κι αν ναι, πιστεύετε ότι αυτό είναι έμφυτο, δηλαδή αφορά την γυναικεία φύση, ή είναι επίκτητη αντίληψη και πεποίθηση;

​

Το να αναλάβεις τις ευθύνες σου για τα λάθη σου ή στις σχέσεις σου με τους άλλους είναι δείγμα ωρίμανσης και σοφίας. Ο Νικολής, στο νεκροκρέβατό του, ζήτησε συγχώρεση για τη συμπεριφορά του. Κατά τη γνώμη μου, η αυτοκριτική και η ανάληψη ευθυνών προέρχεται από μια βαθιά ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής, είτε είσαι άνδρας, είτε γυναίκα.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 20

Στο μυθιστόρημα «Η Ελένη και το τέρας», η συμπεριφορά της Καλλιόπης απέναντι στην Ελένη, φαίνεται να αλλάζει όταν αντιμετωπίζει πλέον την κόρη της ως παντρεμένη γυναίκα. Η ίδια είχε επιλέξει ένα πολύ δύσκολο και οδυνηρό δρόμο στην δική της ζωή. Όταν, όμως, βλέπει το παιδί της να μην είναι ευτυχισμένο, δεν φαίνεται πια τόσο αυταρχική μαζί της. Μοιάζει να έχει περισσότερη κατανόηση και να συμπάσχει.

Αυτή η αλλαγή στην συμπεριφορά της Καλλιόπης απέναντι στην κόρη της, πιστεύετε ότι αποτελεί το δικό της μικρό βήμα στην χειραφέτηση της γυναίκας, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι είναι μια γυναίκα που έζησε σε μια εντελώς διαφορετική εποχή από την δική μας;

​

Η Καλλιόπη συμπάσχει καθαρά από μητρικό ένστικτο. Άλλωστε η ίδια δυστυχία βίωσε. Συνεπώς ξέρει τι σημαίνει μοναξιά και κατάθλιψη. Ωστόσο δεν κάνει κανένα βήμα προς την χειραφέτησή της. Δεν το επιτρέπουν οι αρχές της. Γι’ αυτό και η μητέρα μου χώρισε μονάχα αφού η Καλλιόπη απεβίωσε. 

​

ΕΡΩΤΗΣΗ 21

Τώρα που έχετε γίνει κι εσείς μητέρα, νιώθετε μεγαλύτερη κατανόηση για την «μητέρα» Ελένη και τις ανάγκες της ως γυναίκα;

​

Φυσικά. Πάντα τις καταλάβαινα άλλωστε. Αυτό με το οποίο διαφωνούσα ήταν η σκληρή αντιμετώπιση των παιδιών της. Η δυστυχία δεν δικαιολογεί τόση σκληρότητα κατά τη γνώμη μου.

​

 ΕΡΩΤΗΣΗ 22

Ποιο είναι το πιο δυνατό μήνυμα των  μυθιστορημάτων;

​

Νομίζω πως είναι η αγωνιστικότητα που απαιτείται στη ζωή. Οι άνθρωποι πάσχουν από νωθρότητα και ηττούνται εύκολα στην εποχή μας. Αυτές οι δυο γυναίκες αποτελούν καλό παράδειγμα για την τωρινή κοινωνία.

​

ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ

Γιατί γράφει μια γυναίκα; Θα θέλατε να συμπληρώσετε κάτι;

​

Για να βρει την ψυχή της και να καταλάβει την ανθρώπινη φύση και το βαθύ νόημα της ζωής.